معرفی کتاب «دفترهای زندان» (دفتر چهارم) اثر آنتونیو گرامشی

کتاب «دفترهای زندان» مجموعه‌ای ارزشمند از نوشته‌های آنتونیو گرامشی است که وی در دوران حبسش تحت رژیم فاشیستی ایتالیا به رشته تحریر درآورده است. این دفترچه‌ها، با وجود شرایط سخت زندان، سیر فکری و نظری‌پردازی مارکسیستی گرامشی را نمایان می‌کنند. دفتر چهارم این مجموعه، به دلیل خوانش بدیع از «دوزخ» دانته، که در آن نظریۀ سیاسی به همراه نقد ادبی ادغام می‌شود، و تحلیل عمیق فلسفی ماتریالیسم و ایده‌آلیسم، حائز اهمیت ویژه‌ای است.

نوشته‌های گرامشی در «دفترهای زندان» شاهدی بر مقاومت سیاسی و قدرت فکری او هستند. این متون که بین سال‌های 1929 و 1935 تألیف شده‌اند، ابزار گرامشی برای ادامه فعالیت‌های سیاسی و فلسفی‌اش در حبس بوده‌اند. دفتر چهارم به‌ویژه به پیش‌نویس اولیه دیدگاه‌های او درباره تاریخ و نقش روشنفکران در جامعه پرداخته که بعدها به مهم‌ترین عناصر اندیشۀ او تبدیل گشت. گرامشی در این نوشته تلاش می‌کند تا ماهیت روشنفکری و تأثیر آن بر فرهنگ و سیاست را بررسی کند و مفهوم هژمونی را از طریق رضایت به جای زور تبیین نماید.

نکته جالب توجه در «دفترهای زندان» آن است که این نوشته‌ها به‌صورت سیستماتیک سازمان‌دهی نشده‌اند و شامل یادداشت‌هایی هستند که موضوعات گوناگونی را بدون نظم مشخصی پوشش می‌دهند. با این حال، دفتر چهارم همانند سایر بخش‌های این مجموعه، نقش بسزایی در شکل‌گیری نظریات سیاسی قرن بیستم ایفا کرده است. علاوه بر این، تأثیر گرامشی در حوزه نظریات آموزشی و نیاز به آموزش مردمی-کارگری بر رشته‌های مختلف از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی آشکار است.

به‌طور خلاصه، «دفترهای زندان» منبعی ستودنی است که به ذهن یکی از تأثیرگذارترین متفکران مارکسیست قرن بیستم دسترسی می‌دهد و به‌عنوان متنی کلیدی در فضاهای مارکسیستی و تأثیر ایدئولوژی بر فرهنگ و قدرت شناخته می‌شود. آنتونیو گرامشی، فیلسوف و نظریه‌پرداز برجسته، با خلاقیت و دقت خود در این آثار، تأثیر ماندگاری بر اندیشه‌های اجتماعی و سیاسی آینده گذاشت.